Pekin i Katmandu wystosowały ostre oœwiadczenia, w których broniš deportowania 18 Tybetańczyków z Nepalu do Chin. NajwyraŸniej sš one odpowiedziš na protesty Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych oraz doniesienia zagranicznych mediów. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Nepalu poinformowało biuro Wysokiego Komisarza ONZ ds. UchodŸców (UNHCR) w Katmandu, że sytuacja owej grupy była – nie wyjaœniajšc, z jakiego powodu – “szczególna”, co kłóci się z wczeœniejszymi enuncjacjami Ministerstwa Spraw Zagranicznych, wedle których deportacja była “procedurš standardowš”.

UNHCR, który również potępił deportacje, formalnie nie nadaje statusu uchodŸcy w Nepalu. Wczoraj oœwiadczył jednak, że ma powody, by sšdzić, iż sprawa wydalonych mieœciła się w jego “mandacie”. Innymi słowy, deportowanych uznano za potencjalnych uchodŸców, którym należała się ochrona. Biuro Tybetańskie w Katmandu twierdzi, że 12 wydalonych uciekło z Tybetu, żeby się uczyć, a pięcioro – czterech mnichów i jedna kobieta – by praktykować religię w klasztorach w Indiach.

18 Tybetańczyków przetrzymywano w stołecznym areszcie Hanuman Dhoka. 31 maja o pištej rano wydano ich przedstawicielom ambasady ChRL w Katmandu, którzy mieli uiœcić grzywny (w sumie 1.713 dolarów amerykańskich), by uzyskać ich zwolnienie z więzienia. Wyprowadzanie Tybetańczyków – z których szeœcioro nie ukończyło osiemnastego roku życia – trwało ponad godzinę. Deportowani najwyraŸniej stawiali opór; naoczni œwiadkowie twierdzš, że słyszeli krzyki zza murów komisariatu. Decyzja o deportacji miała zapaœć na najwyższych szczeblach nepalskiego rzšdu.

Minister Spraw Zagranicznych Nepalu Narendra Bikram Shah powiedział dziennikowi Kathmandu Post (2 czerwca), że wobec deportowanych zastosowano “standardowe procedury”: “Ilekroć chwytamy uciekinierów z Tybetańskiego Regionu Autonomicznego (TRA) Chin, prowadzimy szczegółowe œledztwo, żeby sprawdzić, czy rzeczywiœcie, jak twierdzš, grożš im tortury i przeœladowania w Tybecie, a następnie albo ich deportujemy, albo przekazujemy UNHCR. W tym przypadku zastosowano te same, standardowe procedury”. “Słowa ministra, o ile zacytowano je wiernie – mówi Gulia Ricciarelli-Renewat z biura UNHCR w Katmandu – budzš moje zdumienie. Oczywiœcie wiele rzšdów prowadzi, do pewnego stopnia, własne dochodzenia, ale z tego, co mi wiadomo, w Nepalu nigdy tego nie robiono. Standardowa procedura wyglšdała tak, że to UNHCR przeprowadzał wywiady z Tybetańczykami, którym udawało się dotrzeć do Nepalu. Jeœli uznał, że ich sprawa mieœci się w naszym mandacie, odsyłał ich do Indii”. Ricciarelli-Renewat nie wie, czy ostatnia deportacja oznacza zmianę polityki Nepalu i na czym miałaby polegać “szczególnoœć” tej grupy, o której wspominało nepalskie MSW.

3 czerwca rzecznik Departamentu Stanu USA oœwiadczył, że majowa deportacja “stanowi nie tylko pogwałcenie międzynarodowych norm i praktyki humanitarnego traktowania osób, które starajš się o uzyskanie azylu, ale niszczy ugruntowany, zasłużony wizerunek Nepalu jako państwa goœcinnego i tolerancyjnego”. Choć Nepal – po częœci z uwagi na stosunki z ChRL – nie jest stronš Konwencji Genewskiej w sprawie uchodŸców z 1951 roku, od stycznia 1990 roku obowišzywała ustna, “dżentelmeńska umowa” między rzšdem i UNHCR, na podstawie której uciekinierów z Tybetu przekazywano Tybetańskiego Oœrodkowi dla UchodŸców w Katmandu i zezwalano im na tranzyt do Indii. Prowadzony przez Tybetańczyków Oœrodek jest nadzorowany i sponsorowany przez UNHCR.

Do deportacji doszło po rezygnacji premiera, jednak wkrótce potem przywrócono status quo, gdyż jego następcš został członek rzšdzšcej partii monarchistycznej. Król Nepalu najprawdopodobniej zdaje sobie sprawę z problemu tybetańskich uchodŸców. Z drugiej strony, w biednym, rozdartym wojnš domowš z maoistowskš partyzantkš kraju, który boryka się z wieloma problemami politycznymi i wcišż nie może się otrzšsnšć po masakrze rodziny królewskiej w 2001 roku, kwestia ta z pewnoœciš nie jest priorytetem. Wielu nepalskich dygnitarzy jest wyraŸnie poirytowanych zainteresowaniem zachodnich rzšdów losem uciekinierów z Tybetu.

3 czerwca ambasada ChRL w Katmandu wydała oœwiadczenie, w którym stwierdza, że 18 deportowanych Tybetańczyków “w żadnym razie nie było uchodŸcami, lecz nielegalnymi imigrantami, którzy naruszyli przepisy imigracyjne obu państw. Nepalski rzšd Jego Królewskiej Moœci zgodnie z prawem podjšł decyzję o wydaleniu tych ludzi. To kwestia suwerennoœci Nepalu i norm międzynarodowych”. Zhang Qiyue, rzeczniczka chińskiego MSZ, powiedziała wczoraj w Pekinie, że cała sprawa nie powinna być “upolityczniana”, gdyż Tybetańczycy opuœcili Chiny i wkroczyli na terytorium Nepalu nielegalnie: “Ostatnio nepalska policja zatrzymała 21 nielegalnych imigrantów z Chin. Opuœcili oni Chiny, nielegalnie, przez Tybet. Jak zwykle – i wszędzie na œwiecie – w przypadku nielegalnych imigrantów, po ustaleniu tożsamoœci, 18 z nich zawrócono do Chin. Dalsze postępowanie jest sprawš wewnętrznš ChRL, nie mam więc szczegółowej wiedzy na ten temat”.

“Dochodzenie” w Tybecie

5 czerwca Radio Wolna Azja (RFA) cytowało anonimowego urzędnika z Szigace (chiń. Xigaze), który zapowiedział, że deportowani trafiš do aresztu, a ich “nielegalna działalnoœć” będzie przedmiotem “szczegółowego dochodzenia”.

Przed deportacjš – zapewne za sprawš wyczerpania ucieczkš przez Himalaje i zwišzanym z uwięzieniem stresem – oœmioro wydalonych miało problemy ze zdrowiem. Troje nie mogło chodzić o własnych siłach, większoœć uskarżała się na typowe dla tej pory roku w Nepalu dolegliwoœci żołšdkowe i biegunki. Inny dygnitarz z TRA powiedział rozgłoœni, że dwoje członków grupy ma goršczkę i – jak obawiajš się lokalni urzędnicy – objawy SARS (zespołu ostrej niewydolnoœci oddechowej), ale do tej pory nie udało się uzyskać niezależnego potwierdzenia tych informacji. Jak dotšd ani w TRA, ani w Nepalu nie odnotowano żadnego potwierdzonego przypadku SARS.

Zatrzymani w regionach przygranicznych Tybetańczycy sš z reguły przetrzymywani – od kilkunastu tygodni do kilkunastu miesięcy – w aresztach lub więzieniach. Nielegalne przekroczenie granicy i próba jego dokonania sš w Chinach poważnym przestępstwem. Niemal wszyscy aresztanci sš przesłuchiwani, rutynowo bici i zastraszani.

W ostatnich latach dramatycznie uszczelniono obie strony granicy chińsko-nepalskiej. Doprowadziło to do znacznego spadku liczby tybetańskich uchodŸców, którzy próbujš przedostać się przez Nepal do Indii. Tybetańczycy, którym udało się uciec po zawróceniu do ChRL, twierdzš, że funkcjonariusze nepalskiej straży granicznej “dobrze żyjš z Chińczykami” i œwietnie zarabiajš na odsyłaniu uchodŸców. Podczas ostatniej deportacji zachodni œwiadek sfotografował nepalskiego oficera ze skrzynkš butelek Qian Kun (“Niebo i Ziemia”). Alkohol był najwyraŸniej nagrodš za współpracę.

UNHCR “bada” obecnie sytuację Tybetańczyków w Nepalu – tak nowych uciekinierów, jak i tych, którzy osiedlili się tu przed 1990 rokiem.

Deportacja Ujgurów z Katmandu

Choć jest to pierwszy znany przypadek bezpoœredniego zaangażowania (w tym opłaty grzywien) chińskich władz w deportację Tybetańczyków z Nepalu, Pekinowi udało się wczeœniej doprowadzić do wydalenia obywateli ChRL z tego kraju. W zeszłym roku, mimo protestów UNHCR, odesłano do Chin trzech Ujgurów z Xinjiangu (dawniej Wschodni Turkiestan). Nie wiadomo, co stało się z Szahirem Alim i Abdu Allahem, ale Ÿródła Amnesty Inetrnational utrzymujš, że trzeci z wydalonych, Khejum Łaszim Ali przebywa obecnie w areszcie œledczym w stolicy Ujgurskiego Regionu Autonomicznego, Urumqi. 2 czerwca AI wyraziła “zaniepokojenie” jego losem.

Khejum Łaszim Ali został osadzony w centralnym więzieniu w Katmandu, skšd przeniesiono go póŸniej do Hanuman Dhoka. Jego sprawa zainteresowała przedstawicieli UNHCR, którzy planowali przewiezienie go do kraju trzeciego. W połowie maja zeszłego roku Khejum zniknšł jednak z celi, a UNHCR nie był w stanie ustalić, gdzie jest. Wiarygodne Ÿródła z Xinjiangu twierdzš, że przewieziono go do Chin. Dwaj inni Ujgurzy oczekiwali w Katmandu na przesiedlenie, ale grudniu 2001 do ich domów wkroczyła policja. Obaj trafili do Hanuman Dhoka. Wiarygodne Ÿródła twierdzš, że miesišc póŸniej odesłano ich do Chin – nie wiadomo jednak, czy z więzienia odbierali ich chińscy czy nepalscy funkcjonariusze. W Katmandu mówiło się, że przyczynš tych deportacji był “klimat” po 11 wrzeœnia 2001, kiedy to władze chińskie nasiliły represje w Xinjiangu, próbujšc zrównać “etniczny separatyzm” z “terroryzmem”.

Chińska kampania propagandowa w Nepalu

W ostatnich latach systematycznie rosnš wpływy Pekinu w Nepalu; oba państwa zacieœniajš współpracę handlowš i dyplomatycznš. 18 kwietnia agencja Xinhua cytowała konsula generalnego Nepalu w Tybecie, który mówił, że sytuacja w jego kraju została ustabilizowana i że Katmandu chce rozwijać własnš gospodarkę, zwiększajšc wymianę handlowš z Chinami. “Chiny i Nepalu – odpowiedział wiceprzewodniczšcy rzšdu TRA Xu Minyang – sš dobrymi sšsiadami, których łšczy głęboka przyjaŸń. Nepal zawsze popierał politykę “jednych Chin”.

Od kilku lat władze Nepalu nie zezwalajš na prowadzenie działalnoœci “antychińskiej” na swoim terytorium i wywierajš coraz większš presję na lokalnš społecznoœć tybetańskš. 10 grudnia zeszłego roku (Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka) nepalska policja zabroniła Tybetańczykom używania megafonów, rozdawania ulotek i wygłaszania przemówień krytycznych wobec ChRL. 17 marca tego roku nepalskie służby bezpieczeństwa zablokowały tradycyjne tybetańskie przedstawienie, a podczas noworocznej procesji (również w marcu) nie wolno było nieœć portretów Dalajlamy, choć w poprzednich latach nikomu one nie przeszkadzały. 6 lipca 2002 odwołano nagle konferencję prasowš z okazji urodzin Dalajlamy. Hotel Radison, w którym miało odbyć się spotkanie z dziennikarzami, powiadomił przedstawicieli Dalajlamy, że zakaz wydał “rzšd Nepalu”.

Chiny coraz aktywniej promujš też własnš wizję “sprawy Tybetu” w lokalnych mediach. 17 sierpnia zeszłego roku szeœciu dziennikarzy z Katmandu zabrano na sponsorowanš przez władze TRA dwutygodniowš wycieczkę do Lhasy. Jej owocem były materiały żywo przypominajšce propagandę Pekinu. W artykule zatytułowanym “Byli niewolnicy stajš się szacownymi obywatelami” opisano, na przykład, historię matki i jej siedmiorga dzieci, które żyły w skrajnej nędzy do ucieczki Dalajlamy w 1959 roku, a dziœ, dzięki władzom chińskim, mieszkajš w nowoczesnym domu z telefonem i telewizorem. Ten sam dziennikarz napisał również, że w Tybecie “wyraŸnie spadła popularnoœć i akceptacja dla Dalajlamy”. Redakcja nie opublikowała licznych protestów swoich czytelników.