Do TIN dotarły informacje o co najmniej dziesięciu ofiarach protestów, do których doszło w więzieniu Drapczi 1 i 4 maja, mimo że władze chińskie robiš wszystko, by zablokować przepływ informacji z Tybetu. Mnich i œwiecki zostali zastrzeleni na miejscu, póŸniej zmarło zaœ jeszcze pięć mniszek i trzech mnichów. WięŸniowie polityczni, w tym mniszki: Ngałang Sangdrol, Ngałang Czoezom i Ngałang Tenzin, oraz siedemdziesięciojednoletni nauczyciel Tanak Dzigme Zangpo trafili po proteœcie do karcerów; sš bici i torturowani. Wielu innych więŸniów, między innymi Ngałang Sungrab, trzydziestodwuletni mnich z klasztoru Drepung oraz dwudziestodziewięcioletni Gjalcen Czoephel, odniosło ciężkie rany. Sš teraz przetrzymywani w szpitalu wojskowym w pobliżu Sera lub w więziennych izolatkach.

Trzeba było aż trzech miesięcy, by informacje o protestach przedostały się za granicę. Władze podjęły nadzwyczajne œrodki bezpieczeństwa w więzieniu i w szpitalu wojskowym, w którym leżš ranni. Strażnikom i zwalnianym więŸniom grożono surowymi konsekwencjami za rozmawianie z kimkolwiek o wydarzeniach w Drapczi; zajmujšcy się rannymi lekarze majš zakaz opuszczania szpitala.

Z wielu niezależnych raportów wynika, że cztery mniszki: dwudziestoczteroletnia Czoekji Łangmo, dwudziestoczteroletnia Taszi Lhamo, dwudziestojednoletnia Dekji Jangzom oraz Khandro Jonten, zmarły tego samego dnia, 7 czerwca, ponad miesišc po demonstracjach. Władze utrzymujš, że Czoekji Łangmo z klasztoru Szar Bumpa w pobliżu Phenpo powiesiła się, o czym majš œwiadczyć wyraŸnie widoczne obrażenia. Taszi Lhamo, Dekji Jangzom i Khedron Jonten (wszystkie z okręgu Njemo, oddalonego o 150 kilometrów na zachód od Lhasy) miały zaœ udusić się, połykajšc rytualne szarfy. Na ich ciałach nie ma żadnych widocznych obrażeń, choć wzdęcie zwłok może œwiadczyć o uszkodzeniu organów wewnętrznych. Oficjalna wersja nie wyjaœnia, dlaczego wszystkie mniszki zmarły tego samego dnia. Wiadomo, że przetrzymywano je w karcerach i że nie miały ze sobš żadnego kontaktu. Traktowano je z takš brutalnoœciš zapewne dlatego, że zostały uznane za organizatorki protestu.

Raport, którego nie udało się jeszcze potwierdzić, mówi, że zmarła również pišta mniszka, Lobsang Łangmo, pobita w więzieniu po drugiej demonstracji. Najprawdopodobniej pochodziła z Phenpo w okręgu Lhundrup.

Czoekji Łangmo została aresztowana 14 czerwca 1944 roku za udział w demonstracji w Lhasie. Wraz z niš zatrzymano cztery inne mniszki z oddalonego o 45 kilometrów od stolicy klasztoru Szar Bumpa. Policja zatrzymała kobiety za wznoszenie proniepodległoœciowych haseł na Barkorze (droga pielgrzymów) i przewiozła je do aresztu Guca. Czoekji Łangmo skazano na pięć lat więzienia i przewieziono do Drapczi. Były więzień z Drapczi, który po zwolnieniu zdołał uciec z Tybetu, twierdzi, że Czoekji miała poważne problemy żołšdkowe i była cišgle opuchnięta od bicia i tortur. 11 czerwca jej zwłoki poddano kremacji w więzieniu; w zeszłym tygodniu odprawiono w jej intencji tradycyjne rytuały buddyjskie w Dharamsali w północnych Indiach.

Lobsang Gelek (imię zakonne: Tenzin Czoephel) został zastrzelony 1 lub 4 maja. Ten dwudziestoczteroletni mnich z klasztoru Khangmar w okręgu Damszung (prefektura Lhasa) został aresztowany 14 kwietnia 1995 roku za udział w dwóch demonstracjach, polegajšcych na wznoszeniu niepodległoœciowych haseł na lhaskim Barkorze. 11 kwietnia grupa mnichów, w której był Lobsang, odwiedziła ołtarz poœwięcony bóstwom opiekuńczym i œlubowała przed nim zorganizować w Lhasie demonstrację. Po zatrzymaniu wszystkich brutalnie pobito i przewieziono do aresztu Guca. Lobsanga przeniesiono póŸniej do Drapczi. Po majowych demonstracjach w więzieniu władze poinformowały ojca Lobsanga, że jego syn popełnił samobójstwo i, jak donoszš niezależne Ÿródła, wypłaciły mu 700 RMB (82 USD) w ramach “kondolencji”.

Po majowych protestach pobito na œmierć dwóch mnichów z klasztoru Ganden: Khedruba i Ngałanga Tenkjonga (imię œwieckie: Lobsang Łangczug). Pochodzšcego z Meldrogongkar Khedruba aresztowano w marcu 1994 roku i skazano na pięć lat więzienia.

Nieoficjalne Ÿródło podaje, że 4 maja został przewieziony do aresztu Outridu, który należy do więziennego kompleksu Sangjip (północno-wschodnie przedmieœcia Lhasy), gdzie osadzono go w pozbawionym okien karcerze. Rodzinie nie wydano zwłok, a krewnych zmuszono do złożenia odcisków palców pod oœwiadczeniem, mówišcym, że przyczynš œmierci było samobójstwo. Dwudziestooœmioletni Ngałang Tenkjong zmarł po brutalnym pobiciu 5 maja. Odbywał wyrok dziesięciu lat więzienia za udział w proniepodległoœciowej demonstracji, która odbyła się w maju 1996 roku. Mamy też informacje, których nie udało się jeszcze potwierdzić, że 7 czerwca, tego samego dnia, co mniszki, zmarł również czwarty mnich, Ngałang Tenzin z oddalonego o 25 kilometrów na północ od Lhasy klasztoru Nalanda.

Właœciwie wszystkie Ÿródła mówiš o głębokiej solidarnoœci między więŸniami politycznymi i kryminalnymi, która dała o sobie znać podczas wydarzeń z 1 i 4 maja. Z pewnoœciš wzbudzi to poważny niepokój chińskich władz, które zawsze oddzielały od siebie te grupy więŸniów, obawiajšc się, że polityczni mogš “zarazić” swoimi ideami kryminalistów. W Drapczi więŸniowie polityczni trafiali zawsze na “oddział pišty”, a więŸniarki - na trzeci. “Zajœcia w Drapczi sš dowodem na to, że więŸniów politycznych i kryminalnych jednoczy wspólna sprawa wolnoœci Tybetu”, komentuje majowe demonstracje - które rozpoczšł więzień kryminalny - tybetańskie Ÿródło TIN. W paŸdzierniku zeszłego roku więzień kryminalny Sonam Cełang zdobył się na protest w obecnoœci delegatów z Grupy Roboczej ONZ ds. Arbitralnych Uwięzień. Kiedy przedstawiciele ONZ weszli do jego celi, skazany za gwałt Sonam krzyknšł: “Niech żyje Dalajlama!”. Jak wynika z naszych informacji, został za to pobity i wtršcony do karceru. Wyrok Lodroe Gjaco, odsiadujšcego 15 lat za zabójstwo, został podniesiony o szeœć lat za rozdawanie niepodległoœciowych ulotek w więzieniu.

Komunistyczne władze Chin uważajš, że więŸniów politycznych należy oddzielać od kryminalnych, a dysydentów - od reszty społeczeństwa. Dobrze ilustrujš to wydarzenia na pekińskim placu Tiananmen w czerwcu 1989 roku. Rzšd próbował odseparować studentów od “ludu”, by ich polityczne przesłanie nie dotarło do “mas”. Władze obawiały się wówczas najbardziej zaangażowania robotników - reprezentujšcych przeciętnych Chińczyków - a nie samych studentów, których uważajš za odrębnš, elitarnš grupę. Po wydarzeniach na Tiananmen działaczy robotniczych karano i przeœladowano za znacznie większš zajadłoœciš niż studentów.

Podczas majowych protestów w Drapczi więŸniowie kryminalni wspierali politycznych, co wskazywałoby, że próby separacji spełzły na niczym. Dlatego też strażnicy szczególnie brutalnie traktowali więŸniów kryminalnych, którzy podchwycili hasła polityczne. Natychmiast odizolowano też i zaczęto przesłuchiwać więŸniów politycznych, którzy brali udział w demonstracjach z 1 i 4 maja.

Wœród mniszek, które brutalnie pobito i zamknięto w karcerach po proteœcie, sš Ngałang Sangdrol, Ngałang Czoezom i Ngałang Tenzin. Wyrok młodziutkiej Ngałang Sangdrol podnoszono już dwukrotnie za działalnoœć politycznš w więzieniu. W lipcu 1996 roku skazano jš dodatkowo na dziewięć lat więzienia za “wzniesienie okrzyku”, odmówienia posłania pryczy i niewstanie, gdy do celi weszła strażniczka. PóŸniej krzyknęła “Wolny Tybet!”, kiedy więŸniarki stały za karę na dziedzińcu w strugach deszczu. Obecnie wyrok Ngałang Sangdrol opiewa na 18 lat. Trzydziestoletnia Ngałang Tenzin z klasztoru Gjadrag w Lhundrup została aresztowana 15 lutego 1995 za udział w demonstracji i skazana na pięć lat więzienia. Poważne obawy budzi również los Ngałang Czoezom (imię œwieckie: Pasang Lhamo), mniszki z Czubsang, którš aresztowano 21 maja 1992 roku i skazano na pięć lat więzienia za udział w proniepodległoœciowej demonstracji. Ngałang Czoezom - wraz z Ngałang Sangdrol i 13 innymi mniszkami - została ukarana podniesieniem wyroku za œpiewanie w celach pieœni o niepodległoœci Tybetu i Dalajlamie. Jej pełny wyrok opiewa w tej chwili na 11 lat.

Sędziwy nauczyciel Tanak Dzigme Zangpo, który spędzi w więzieniu 41 lat i wyjdzie na wolnoœć w roku 2011, został również pobity i zamknięty w karcerze. Dzigme Zangpo (Tanak - to przydomek rodziny) został po raz pierwszy aresztowany i skazany za “zatruwanie umysłów dzieci kontrrewolucyjnymi ideami”. Po odbyciu kary aresztowano go ponownie za nalepienie na œcianie niepodległoœciowego plakatu. 6 grudnia 1991 roku został pobity i wtršcony do karceru za wznoszenie okrzyków podczas wizyty w Drapczi delegacji rzšdu szwajcarskiego. Po tym incydencie jego pierwotny wyrok (20 lat) podniesiono dodatkowo o lat osiem.

Nie wiadomo, w jakim stanie jest Ngałang Sungrab, mnich z klasztoru Drepung, który został brutalnie pobity i prawdopodobnie postrzelony podczas protestu w Drapczi. Z naszych informacji wynika, że Ngałang wznosił niepodległoœciowe hasła już w kwietniu, podczas innego wiecu w więzieniu. Może to wyjaœniać szczególnš brutalnoœć, z jakš traktowano go po zajœciach z 1 i 4 maja. Pochodzšcy z Phenpo Ngałang Sungrab odsiaduje dziesięć lat za udział w niepodległoœciowej demonstracji z 1991 roku.

Tybetańskie Centrum Praw Człowieka i Demokracji z Dharamsali informuje o ciężkim pobiciu Gjalcena Czoephela, który podważał podawanš przez władze wersję o samobójstwie mniszek. Gjalcen został skazany na 15 lat więzienia za współudział w zabójstwie chińskiego policjanta podczas demonstracji, do której doszło w marcu 1988 roku. W tej sprawie odbył się słynny pokazowy proces - skazano w nim, między innymi, Lobsanga Tenzina i mnicha z Gandenu imieniem Bagdro - podczas którego sędziowie wiedzieli, że wszystkich szeœciu oskarżonych torturowano tygodniami, by wydobyć z nich zeznania.

Gjalcen Czoephel pochodzi z rodziny dysydenckiej. Jego matka, Ama Phurbu, została skazana na trzy lata więzienia w 1989 roku za zorganizowanie modlitw za demonstrantów zabitych podczas rozruchów w Lhasie. Brat trafił do więzienia wiosnš 1991 roku po rutynowym polowaniu na potencjalnych dysydentów, ojciec również odbywał wyrok za przestępstwa polityczne.

Wizyta Trójki Unii Europejskiej w Drapczi

1 maja protest rozpoczšł się podczas uroczystego wcišgania flagi na maszt na dziedzińcu więzienia. Uroczystoœć stanowiła element przygotowań do wizyty delegacji Trójki Unii Europejskiej w Drapczi. Z naszych informacji wynika, że więŸniowie wiedzieli, iż między 1 a 10 maja więzienie odwiedzi ważna delegacja, i wczeœniej zaplanowali protest. Karma Dała (niektóre Ÿródła podajš skróconš wersję imienia: Kardar), œwiecki więzień kryminalny, zaczšł wznosić hasła poparcia dla Dalajlamy i niepodległoœci Tybetu w chwili wcišgania flagi. Natychmiast przyłšczyli się doń inni więŸniowie. Z raportów wynika, że strażnicy oddali strzały ostrzegawcze w powietrze i zaczęli bić więŸniów. Niektóre Ÿródła podajš, że Karma Dała został stracony kilka dni póŸniej wraz z trzema innymi więŸniami kryminalnymi, inne utrzymujš jednak, że zastrzelono go w trakcie protestu.

Następny protest - 4 maja - zbiegł się z wizytš europejskich delegatów. Nadal nie można jednak ustalić, czy doszło doń przed czy po wizycie misji UE. Władze wezwały na wiec więŸniów ze wszystkich oddziałów - w tym 60 mnichów. Nagle więŸniowie zaczęli krzyczeć: “Wolny Tybet!”. Wedle niektórych raportów, do okrzyków przyłšczyli się więŸniowie polityczni, zajmujšcy cele przy dziedzińcu. Strażnicy pobili ich za to ze szczególnš brutalnoœciš; natychmiast przeniesiono ich do karcerów. Częœć, w tym Khedruba, przewieziono do innych więzień, między innymi Outridu, gdyż w Drapczi zabrakło wolnych izolatek.

Delegacja, w skład której wchodzili ambasadorowie Wielkiej Brytanii, Austrii i Luksemburga w Pekinie, złożyła wizytę w Drapczi rankiem 4 maja. Delegaci nie zdawali sobie sprawy, że w więzieniu doszło do jakichkolwiek niepokojów. “Odnieœli wrażenie, że straże nie sš wzmocnione i że nie podjęto specjalnych œrodków bezpieczeństwa”, napisali póŸniej w swoim raporcie. Przed wejœciem na teren więzienia i wizytacjš w bloku, w którym “panowały stosunkowo dobre warunki”, udzielono im pouczenia pod głównš bramš. W odwiedzanych przez delegatów celach nie było żadnych więŸniów, póŸniej widzieli jednak kilku w bloku edukacyjnym i warsztacie tkackim. Delegatom zezwolono na rozmowę z więŸniem imieniem Cering Phuncog. “Sytuacja ta wywołała w nim najwyższy niepokój i poczštkowo nie chciał on odpowiadać na żadne pytania”, czytamy w opublikowanym w czerwcu raporcie delegacji. W końcu powiedział, że odsiaduje wyrok 13 lat więzienia za powiewanie flagš Tybetu podczas demonstracji. Był to zapewne mnich i klasztoru Palkhor Czoede, którego skazano w 1990 roku na 13 lat więzienia za udział w protestach politycznych. “Wszyscy więŸniowie, których widzieli delegaci, sprawiali wrażenie stosunkowo zdrowych”, stwierdza raport.

Tybetańskie Centrum Praw Człowieka i Demokracji (TCHRD) z Dharamsali skrytykowało wizytę UE w Drapczi w swej odpowiedzi na wspomniany raport, którš opublikowano 17 lipca. “Ukrycie obu demonstracji w Drapczi przed delegatami œwiadczy najlepiej o skutecznoœci chińskiego nadzoru nad takimi wizytami”, stwierdza TCHRD. “Raport delegatów UE każe się poważnie zastanowić nad sensem takich wizyt w Tybecie i prowadzeniem z Chinami ‘rozmów bilateralnych’”.

Rzeczniczka brytyjskiego MSZ powiedziała, że rzšd Wielkiej Brytanii nie zamierza zwracać się do chińskich władz w sprawie tego incydentu. “Nadal wierzymy, że najlepsze szanse na trwałe rozwišzanie problemów w Tybecie stworzy dialog między Tybetem a Chinami; korzystamy z każdej okazji, by do dialogu takiego zachęcać”, oœwiadczyła rzeczniczka. “Nadal przy każdej okazji będziemy podnosić kwestię praw człowieka tak bilateralnie, jak w kontaktach z naszymi partnerami z Unii Europejskiej”. W czasie wizyty Trójki w Tybecie Unii przewodziła Wielka Brytania; teraz prezydencja należy do Austrii.

Clinton: nowa “otwartoœć” Chin

Nie potwierdzony raport mówi, że 4 maja strażnicy nie otworzyli ognia do więŸniów, gdyż po incydencie z 1 maja rzšd centralny w Pekinie zakazał kierownictwu systemu penitencjarnego w Lhasie używania broni i pałek elektrycznych w trakcie podobnych niepokojów - zwłaszcza przed wizytš prezydenta Clintona, który przybył do Chin 25 czerwca.

Podczas wizyty Clinton, pierwszy prezydent USA odwiedzajšcy ChRL po wydarzeniach na Tiananmen, obwieœcił nowš atmosferę “otwartoœci” w Chinach. “Mamy teraz atmosferę, w której możemy być otwarci i szczerzy, rozmawiajšc o tych kwestiach [tzn. o prawach człowieka]”, stwierdził na konferencji prasowej transmitowanej na żywo z Pekinu 27 czerwca. “Sš tu między nami zasadne i słuszne rozbieżnoœci, wierzę jednak, że czynimy postępy”.

Trudno powiedzieć, czy informacje o zamordowaniu, pobiciu i torturowaniu najbardziej znanych więŸniów politycznych z Drapczi wpłynęłyby w jakikolwiek sposób na przebieg kontrowersyjnej wizyty Clintona, gdyby władze w Tybecie nie zapobiegły ich przekazaniu za granicę.

Otwartoœć, o której mówił Clinton, wydaje się nie dotyczyć sytuacji w Lhasie, gdzie po demonstracjach z 1 i 4 maja podjęto szczególne œrodki bezpieczeństwa - zwłaszcza w Drapczi. “Między 1 a 20 maja - podaje niezależne Ÿródło - wstrzymano wszystkie normalne prace. Każdy więzień był indywidualnie przesłuchiwany. Wstrzymano normalne wizyty krewnych. Wprowadzono nowe, surowe œrodki bezpieczeństwa, by informacje o protestach nie przedostały się za mury więzienia”. Zwalnianym więŸniom grożono represjami, a funkcjonariuszom sprawami karnymi za rozmawianie o incydentach z kimkolwiek spoza więzienia.

W zeszłym tygodniu władze chińskie oœwiadczyły, że raport TIN o œmierci dwudziestodwuletniego mnicha jest “oszczerstwem” i “kompletnym nonsensem”. Jesze Samten (imię œwieckie: Tenzin Jesze) z klasztoru Ganden zmarł w szeœć dni po zwolnieniu z więzienia Trisam, gdzie kończył odbywanie dwuletniego wyroku. Z więzienia wyszedł o kulach, miał złamane dwa żebra. Anonimowy chiński urzędnik powiedział agencji Reuters, że w pobliżu Lhasy nie ma żadnego więzienia, choć wczeœniej władze oficjalnie przyznały, iż utrzymujš w Tybecie trzy więzienia, w tym dwa w okolicach Lhasy.

W raporcie Trójki UE czytamy, że Biuro Sprawiedliwoœci informowało delegatów o istnieniu trzech więzień na terenie Tybetu: Drapczi, więzienia nr 1, Poło Tramo, czyli więzienia TRA nr 2, oddalonego o około 300 kilometrów na wschód od Lhasy, oraz Miejskiego Więzienia w Lhasie. To ostatnie - to zapewne więzienie Outridu, do którego kieruje się więŸniów pochodzšcych ze stolicy. Drapczi i Outridu oddalone sš o niecałe pięć kilometrów od œwištyni Dżokhang w centrum Lhasy. Wspomniano również o Trisam, oœrodku “reformy poprzez edukację” (nazywanym też aresztem administracyjnym), który otworzono w lutym 1992 roku. Znajduje się on w okręgu Toelung, oddalonym o 10 kilometrów na zachód od Lhasy.

Ten sam anonimowy urzędnik stwierdził również, że w klasztorze Ganden nie było nigdy mnicha imieniem Jesze Samten, co może wynikać z faktu, iż przebywał on tam bez oficjalnego zezwolenia władz. Jeœli liczba mnichów przekracza limity narzucone tybetańskim klasztorom w trakcie kampanii edukacji patriotycznej, wielu mnichów przebywa w œwištyniach nieoficjalnie. Nie mogš oni uczestniczyć w zajęciach, korzystać z cel i kuchni, sš więc całkowicie uzależnieni od wsparcia z zewnštrz. Jesze Samten był właœnie w takiej sytuacji, a władze chińskie nie uznajš œwięceń i zakonnych imion takich mnichów. Mogło się również zdarzyć, że w dokumentach zapisano chińskš wersję jego imienia.

Chiński dostojnik zaprzeczył też niedawno innemu raportowi TIN na temat więŸniów, których pobito i zamknięto w karcerach po proteœcie w czasie wizyty Grupy Roboczej ONZ ds. Arbitralnych Uwięzień, w paŸdzierniku zeszłego roku. Żaden więzień “nie został pobity ani nie był represjonowany z powodu wywiadów przeprowadzonych przez Grupę Roboczš”, napisał ambasador Chin przez ONZ w Genewie w liœcie adresowanym do Grupy Roboczej.

Stanowcze zaprzeczanie doniesieniom o złym traktowaniu więŸniów oraz brutalne represje wobec osób, które przekazujš œwiatu informacje na ten temat, wskazuje na wagę, jakš przywišzujš władze do protestów w więzieniach Tybetu. Surowe kary, jakie wymierzono po incydentach w Drapczi, œwiadczš, że chiński rzšd nie zamierza tolerować wspólnych działań więŸniów politycznych i kryminalnych. Odizolowanie najważniejszych więŸniów politycznych wskazuje, że władze uznały, iż ich wpływów na innych więŸniów stał się zbyt wielki i że należy położyć temu kres.